In de praktijk
In een enquête van de KNMG en NOS zijn bijna 700 artsen ondervraagd over hun ervaring met medische desinformatie. 85% van de artsen had hier regelmatig mee te maken, waarbij 54% wekelijks en 14% dagelijks wordt geconfronteerd met patiënten die misleidende informatie aandragen.1
Veelvoorkomende onderwerpen zijn vaccinaties, medicatie, voedingssupplementen, allergieën en anticonceptie. Patiënten nemen vaak adviezen van internet over zonder deze te verifiëren, wat kan leiden tot gezondheidsschade door het negeren of uitstellen van noodzakelijke behandelingen.1
Noodzaak tot bestrijden
Desinformatie, vooral verspreid via sociale media, internet en sociale kringen, heeft volgens 87% van de artsen een negatief effect op de volksgezondheid en verhoogt de werkdruk. Artsen besteden meer tijd aan het weerleggen van verkeerde informatie en het herstellen van het vertrouwen van patiënten.1
De meerderheid van de artsen (86%) vindt dat er meer gedaan moet worden om desinformatie te bestrijden, met een belangrijke rol voor de overheid, sociale mediabedrijven, influencers en artsen zelf. De KNMG benadrukt de noodzaak van samenwerking tussen overheid, gezondheidsinstellingen, artsenorganisaties en online platforms om wetenschappelijk onderbouwde informatie toegankelijk te maken.1
Hoe om te gaan met desinformatie
Tijdens de coronapandemie is door de Rijksoverheid een handreiking – Desinformatie in coronatijd: zo herken je het, zo ga je ermee om – ontwikkeld voor professionals in de zorg, het onderwijs en andere publieke sectoren. Deze biedt praktische adviezen om desinformatie te herkennen en bespreekbaar te maken, met inzichten van wetenschappers en diverse andere bronnen.
- Zo wordt uitgelegd dat desinformatie ontkracht kan worden door het volgen van drie stappen;2
- Begin met de juiste feiten te presenteren zonder direct de desinformatie te ontkennen.
- Herhaal de desinformatie eenmaal, benadruk dat het nepnieuws is, en leg uitgebreid uit waarom het onjuist is, met ondersteunende feiten en cijfers.
- Eindig door opnieuw de juiste feiten te herhalen. Wees volhardend en gebruik meerdere gesprekken en kanalen om de ontkrachting te delen en deelbaar te maken.
- De handreiking bevat daarnaast negen tips om effectief in gesprek te blijven over desinformatie. Ook voor desinformatie, opgepikt via sociale media, is dit relevant;2
- Onderzoek of iemand wel wil luisteren. Niet iedereen wil over zijn mening in gesprek gaan. Dat kan alleen als iemand bereid is om een open gesprek te voeren.
- Voer het gesprek één op één. Vermijd de sociale druk van een gesprek in een groep. Praat liever met z’n tweeën in een privé-omgeving.
- Sta open voor de ander. Probeer een positieve, respectvolle en vertrouwelijke dialoog aan te gaan. Stel vragen vanuit oprechte nieuwsgierigheid. Als u er duidelijk open in staat, kan de ander dat ook doen.
- Zoek samen naar de waarheid. Ga tijdens het gesprek als twee bondgenoten op zoek naar de waarheid. Dat werkt beter dan er een wedstrijd van te maken met winnaars en verliezers. Het gaat om een win-win situatie. Toegeven dat u fout zat, voelt dan (voor de ander) niet als een nederlaag.
- Vermijd moeilijke woorden. Ingewikkelde wetenschappelijke termen helpen niet bij het kweken van wederzijds begrip. Zoek naar eenvoudiger woorden om dezelfde boodschap over te brengen.
- Zoek de overeenkomsten. Veel desinformatie bevat elementen die deels op waarheid berusten. Erken ze (als ze er echt zijn) om zo punten van overeenstemming te bereiken en vertrouwen te creëren.
- Erken het emotionele aspect. Vaak spelen er ook psychologische redenen. Bijvoorbeeld een behoefte aan zekerheid, controle, erbij horen of aan betekenis. Daar helpen feiten niet bij. Besteed dus ook aandacht aan deze gevoelens.
- Overlaad mensen niet met te veel informatie. Een overvloed aan informatie kan intimiderend zijn en negatieve gevoelens opwekken. Ontkracht eerst één of twee argumenten en niet de gehele structuur van een overtuiging ineens.
- Heb geduld. Geef de ander de tijd om nieuwe informatie te verwerken, om zijn mening te herzien en verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen verandering
Voor de patiënt
Op initiatief van Prappers Media zijn twee huisartsen en zes medisch specialisten een TikTok-kanaal gestart – Dokters Vandaag – om betrouwbare antwoorden te geven op veelvoorkomende medische vragen. Prappers Media is een Nederlandse producent van TikTok video’s. Volgens Leonie Hulstein, die bij Prappers Media werkt, gebruiken vooral jongeren dit sociale media kanaal als zoekmachine, ook voor medische vragen.3 De meewerkende artsen aan ‘Dokters Vandaag’ zijn cardioloog dr. Janneke Wittekoek, huisarts dr. Stefan van Rooijen, longarts dr. Wanda de Kanter, dermatoloog dr. Annemie Galimont, gynaecoloog dr. Bertho Nieboer, longarts drs. Frank Borm, internist prof. dr. Robin Peeters en huisarts drs. Shakib Sana.4
Op Instagram kunnen mensen terecht bij Dokters Vandaag, of eigen accounts van huisartsen zoals Huisarts Stefan en De Vragendokter. Huisartsen Stefan van Rooijen en Jojanneke Kant probeert hier ook desinformatie op sociale media onder de aandacht te brengen. Dr. Kant heeft daarnaast een gelijknamige podcast.3
En voor vragen over mazelen, huidkanker en zonnebrand, kinkhoest, anticonceptie, vroege opsporing darmkanker, het HPV-vaccin (dat beschermt tegen 6 soorten kanker), de griepprik en het coronavaccin kan men bellen met de Twijfeltelefoon (dagelijks bereikbaar tussen 8.30 en 13.00 uur via 088-7555777).3
Met denk aan dr. Stefan van Rooijen, huisarts, auteur en bestuurder stichtingen Fit4Surgery en Fit4Life